Türk Dünyasına Genel Bakış

SSCB'nin dağılmasına yakın 1989 yılında ilk Balkar derneği "NIGIS" kurularak, bağımsızlık için faaliyete geçti. Yapılan seçimlerde az sayıda Balkarlı Türk milletvekili seçildi. 19 Ağustos 1990'da bu milletvekillerinin yaptığı kurultayda Kabardeylerden ayrılma kararı alındı. Bu arada 1990 yılında yapılan Rus Parlâmentosu seçimlerinde hiçbir Balkarlı seçimi kazanamamıştır.

Bunun üzerine Halk Teşkilâtı "Töre-Balkar Formu" kuruldu. Bu teşkilâtın başına Bahaeddin Etezov getirildi. 30 Mart 1991 yılında yapılan Kurultay'da bağımsızlık kararı alındı. 17 Kasım 1991 tarihinde Rusya'ya bağlı Balkariye Cumhuriyeti ilân edildi. Bu karar 19 Aralık 1991 tarihinde Kabardey-Balkar Yüksek Şurasının kararıyla yapılan referandumda da desteklendi.

Hâlen parlâmentosu, 34 bakanlı hükümeti, cumhurbaşkanı olan Kabardey-Balkar Cumhuriyetinde, cumhurbaşkanı eski komünist parti başkanı olup, sorunu Rus yanlısı olarak güçle çözüp, Balkariye'nin ayrılmasını istememektedir. Hükümette 3 Balkarlı Türk bakandır.

21 Kasım 1996 yılında toplanan Türk Halkları Asamblesi Balkarlıların isteği üzerine Balkar Cumhuriyetinin ilân edilmesi ve Kabardey-Balkar Cumhuriyetinin terkibinden çıkarılması için siyasi bir beyanname yayımlamıştır. Şimdi Rusya Federasyonunun bu kararı uygulama şekli beklenilmektedir.

Kırım Cumhuriyeti

Karadeniz'in kuzeyinde Kırım yarımadasında Ukrayna'ya bağlı özerk cumhuriyet olan Kırım'ın yüzölçümü 26.945 km2'dir

Başkenti Akmescit, nüfusu 2.632.400 olan Kırım Cumhuriyeti nüfus kompozisyonunda Kırım Türkleri, Rus ve Ukraynalılardan sonra 300 bin nüfusla üçüncü sırayı almakta, ayrıca Karaim ve Kırımçak Türklerinden bir kısımda Kırım'da yaşamaktadırlar.

MÖ VII. -IV yy'larda Kırım'a ilk defa yerleşen Türkler, MS 395 yılında Büyük Kavimler Göçü ile Kırım'ı vatan yapmışlar ve birçok devlet kurmuşlardır. Moğol, Altınordu, Kırım Hanlığı ve Osmanlı İmparatorluğu idaresine giren Kırım, 1774 yılında Küçük Kaynarca anlaşması ile bağımsız devlet olmuş, 1783 yılında Rus işgaline uğramış, 1793 yılında yapılan Yaş Antlaşması ile Rusların idaresi altına girmiştir.

Ruslara karşı kanlı isyanlar başlamış, 1790 isyanında 300 bin, 1860- 62 yıllarında 142 bin Türk sadece sürgün edilmiş, bu isyanlarda şehit olanların, tutuklananların hesabı bile yapılmamıştır.

1900'lü yıllarda İsmail GaspıraIı'nın öncülüğünde başlâyan Millî Hareket, Ekim 1917 devrimi sonrası 26 Aralık 1917'de Kırım Cumhuriyetinin ilânına neden olmuş, ancak 3 yıl sonra 20 Ekim 1920'de tekrar Rus işgaline maruz kalmıştır. 18 Ekim 1921 yılında de Kırım Tatar Muhtar Cumhuriyeti adı ile SSCB'ye bağlanmıştır.

1924-1945 acı geçen yıllar olmuş, II. Dünya Harbinde Alman işgaline uğrayan Kırım, Almanların çekilmesinden sonra tekrar Rus işgaline uğramış, Almanlarla iş birliği yaptığı gerekçesi ile 18 Mayıs 1944 tarihinde Kırm'da tek Türk kalmamacasına sürgüne tâbi tutulmuşlardır. Bu sürgünde 100 binin üzerinde. Türk katledilmiştir. Yerlerine Rus ve Ukraynalılar yerleştirilmiştir.

27 Şubat 1954 yılında SSCB Yüksek Sovyet'inin kararıyla Ukrayna'ya bağlanan Kırım, 1967'de Kremlin'in yayımladığı bir kararla sürgündeki Kırım Türklerine vatana dönüş izni çıkmıştır.

SSCB'nin dağılmasından sonra Kırım, Rusya Federasyonu ile Ukrayna arasında çıbanbaşı olmuştur. Kırım'da bulunan ve dünyanın en güçlü donanmalarından biri olan Karadeniz Filosu bu anlaşmazlığın temelini oluşturmaktadır. Ayrıca Kırım nüfusunun %60'ını teşkil eden Rusların varlığı da anlaşmazlığın ikinci sebebidir.

Kırım'da mevcut aşırı Tatar milliyetçiliği SSCB'nin dağılmasından sonra aktif olarak faaliyete geçmiş, 1950 yılında kurulan "Kırım Tatar Milli Hareketi" 1989 yılında Özbekistan'da yapılan bir toplantıda "Kırım - Tatar Millî Hareketi Teşkilâtı" adını alarak, Kırım'da teşkilâtlanmaya başlamıştır.

1991 yılında Kırım'da yapılan seçimlerde başarı gösteremeyen Kırım Türkleri, Kırım-Tatar Millî Hareketi Teşkilâtının başarılı çalışmaları sonucu, aynı yıl Kırım - Tatar Kurultayında Kırım Cumhuriyetinden ayrı 33 üyeli "Kırım - Tatar Millî Meclisini" kurmuşlardır. Bunun sonucu 1993 Kırım seçimlerinde, Kırım Yüksek Sovyeti 38 kişilik Kırım Parlâmentosunda 14 milletvekilinin Türk olmasını kararlaştırmıştır. Bu seçimlerde 55 Rus, 14 Türk parlâmentoya girmiş, Türk milletvekillerinden birisi başbakan yardımcısı, ikisi de bakan olmuştur.

1994 yılı Cumhurbaşkanlığı seçimleri Rusya ile Ukrayna arasında müthiş bir yarışa sahne olmuş, Rus ve Ukraynalı iki isimin katıldığı seçimlerde Rus aday kazanmış, Cumhurbaşkanı olan Rus Meşkov Rusya ile yakın ilişkiye girerek, hazırladığı yeni anayasada Kırım'ı Rusya Federasyonu'na bağlamaya kalkmıştır. Ukrayna bu anayasayı feshederek, Meşkov'un elinden bütün yetkilerini almış, yerine Ukrayna kökenli A. Lenoid Kravçuk'u devlet başkanı, Kırım Türk'ü Dr. İlmi Üner'i de yardımcısı olarak atamıştır. A. Lenoid Kravçuk'un başarısız idaresi üzerine 31 Mart 1995 yılında Kırım Hükümetini doğrudan Ukrayna Cumhurbaşkanlığına bağlamış, 20 Nisan 1995 yılında da Cumhurbaşkanlığı kaldırılarak yerine bir komisyon kurulmuştur.

Kırım Türkleri bu gelişmeler üzerine 26-30 Haziran 1996 tarihinde 3. Kurultaylarını yaparak yeniden 30 milletvekili seçmişler ve yeniden bağımsızlık deklarasyonu yayımlamışlardır.

Kırım'da en önemli sorun, Türklerin nüfus azlığı, Kırım Tatar Milli Hareketi ile Kırım Tatar Millî Meclisi arasındaki sürtüşmeler ve aşırı Tatar milliyetçiliğidir. Diğer bir sorun ise her iki teşkilâtın liderliğini yapan M.A. Kerim Cemiloğlu'dur. Kırım Tatar teşkilâtlarına kendi yandaşlarını getirmekte, Kırım Tatarlarını kendi kontrolü altında tutarak, diğer milliyetçilere hak tanımadığı değerlendirilmektedir

Saha Cumhuriyeti

Doğu Sibirya'da Rusya Federasyonuna bağlı özerk bir Türk cumhuriyetidir. Ülkenin yüzölçümü 3.103.000 km2 ile Türkiye'nin dört katı büyüklüğündedir. Nüfusu 1.2 milyon olan cumhuriyette bu nüfusun 480 binini Saha Türkü teşkil etmektedir. Ruslar %50 ile çoğunluktadır. Başkenti Yakuts olan Saha Cumhuriyetinde yaşayan Saha Türkleri Şaman olup, Müslümanlık yeni yeni yayılmaya başlamıştır. Eski Türk kültürünü hâlâ muhafaza eden Sahalar, hâlen Rusların uydurma Kril alfabesini kullanmaktadır.

17'nci yy. başlarında Rus işgaline uğrayan Sahalar, 1633-1638 yılları arasında Ruslarla amansız bir mücadeleye girmişlerdir. Teknik ve sayısal açıdan az olan Sahalar karşısında Ruslar 1638 yılında Ruslar bütün Sahaistan'ı ele geçirip, "Yakut Askeri İdaresi"ni kurmuşlar ve Sahaistan'ı Rusya'nın bir vilâyeti olarak ilân etmişlerdir.

1905 yılında Rusya'daki karışıklıktan faydalanan Sahalar, 9 Ocak 1906 tarihinde "Yakut Mili Birliği"ni kurarak, 27 Nisan 1906 yılında ayaklanmışlar, tutuklanarak en ağır cezalara çarptırılmışlardır.

1917 Komünist İhtilâlinden sonra Yakutistan komiseri ve Yakut Millî Komitesi, Sovyet yönetimini tanımamış, akabinde Saha milliyetçileri Saha Omux "Saha Milleti" ve Saha Aymax "Saha Kavmi" adlı teşkilâtları kurmuşlardır. 1918 yılında bağımsızlıklarını ilân eden Sahalar, Kızıl Ordunun 30 Mart 1919 yılındaki büyük katliamıyla karşılaşarak 1921 yılına kadar bütün ülkenin işgaline mani olamamışlardır.

27 Nisan 1922'de otonom, 1923 yılında muhtar cumhuriyet olan Sahaistan, SSCB'nin dağılması ile birlikte, 1990 yılında bağımsızlığını ilân etmiş, ancak Rusya Federasyonunun baskısı ile 1991'de Rusya Federasyonuna bağlı özerk cumhuriyet hâline dönüşmüştür.

Saha Parlâmentosunda ezici çoğunluk Ruslarda bulunmaktadır. Bağımsızlık ve milliyetçilik hareketinin başını çeken Uhhuan Nikolayaviç'in başında bulunduğu "Keskile" hareketidir. Bu hareket hiçbir yerden vardım almadan faaliyetine devam etmektedir.

Tataristan Cumhuriyeti

Rusya Federasyonuna bağlı Volga nehri boylarında yer alan Tataristan, Çuvaşistan ve Başkurtistan Türk cumhuriyetlerine komşu bir ülkedir.

Volga Nehri üzerinde yapılan barajla üç parçaya bölünen Tataristan'ın yüzölçümü 67.836 km2'dir.

Cumhuriyetin nüfusu 3.750.000 (1992) olup, nüfusun %53'ünü Tatar Türkleri, %42'sini Ruslar teşkil etmektedir. Tataristan dışında 7 milyon Tatar Türkünün yaşadığı tahmin edilmektedir.

Başkenti Kazan şehridir. Çoğunlukla Müslüman olan ülkede küçük bir kısım Ortodoks bulunmaktadır.

Tatar Türkçesi, Türk lehçelerinin Kıpçak grubuna dahildir. Bugün Lâtin harfine geçme çalışmaları yapılmaktadır. 1552 yılında Rus işgaline uğrayan Tataristan, asırlarca sürecek isyan, göç, sürgün, Hristiyanlaştırma, Ruslaştırma ve topraklarının elinden alınması ile karşı karşıya yaşamış, milyonlarca Tatar Türk'ü bu uğurda şehit olmuştur. Bütün bunların sonucu 29 Kasım 1917'de ilân edilen İdil-Ural devleti, 1918 yılında Tatar-Başkurt, 27 Mayıs 1920 yılında da Tatar Muhtar Cumhuriyetine dönüşmüştür.

SSCB'nin yıkılmasıyla 30 Ağustos 1990 yılında Tataristan Parlâmentosunun aldığı bağımsızlık kararını 1 Şubat 1992'de ilân edilmiş, Mart 1992 yılında halk referandumu ile kabul edilerek, 30 Ağustos 1992 yılında Bağımsızlık Deklârasyonu ile yayımlanmış, ancak Rusya Federasyonu bu bağımsızlığı kabul etmeyerek Tataristan'a Özerk Cumhuriyet statüsü tanımıştır. 15 Şubat 1994'te iki taraf arasında yapılan anlaşmada belirli tavizler almıştır.

Bugün Tataristan'da Millî Hareket Partileri ve teşkilâtları çalışmaktadır. Bunlar arasında "Tataristan İçtimaî Merkezi Hareketi", "Tataristan Milli Ittifak Partisi", "Demokratlar Partisi", "Mercani Cemiyeti", "Bulgar el-Cedid Teşkilâtı", "Azatlık Tatar Gençler Birliği", "Türk Halkları Asamblesi", "Dünya Türk Gençler Birliği"dir.

En önemli ve etkili hareket Tataristan İçtimaî hareketidir.

130 üyeli parlâmentoya sahip Tataristan'da Devlet Başkanı Mintimer Saimiyev, Başbakan ise bağımsızlık yanlısı Ferit Muhammetşın'dır. TC. Kazan'da temsilcilik açmak için faaliyete geçmiş, Moskova'dan izin beklemektedir.

Tuva Cumhuriyeti

Orta Asya'da Sibirya'nın en büyük nehirlerinden biri olan Yenisey nehri boylarında Yukarı Yenisey havzasında yer almaktadır. Rusya, Hakas, Altay ve Moğolistan'la komşu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km2'dir.

Başkenti Kızıl şehridir. Nüfusu 306.600 olan cumhuriyette bu nüfusun 207 bini Tuva Türküdür. Rus ve Moğol diğer sıraları almaktadır. Ayrıca Rusya'da 180 bin, Moğolistan'da 24 bin Tuva Türkünün yaşadığı tahmin edilmektedir.

Tuva halkı genellikle Şaman olup, dili Türkçedir. 1940'lardan sonra Kril harfleri kullanmaya başlamışlardır. Orta Asya'nın en eski yerli halklarından biri olan Tuva Türklerinin çekirdeği M.Ö. VIII- III. asra kadar dayanmaktadır. Hun, Gök-Türk, Kırgız, Moğol, Mançu-Çin ve Rus idaresinde yaşayan Tuva, 1911 yılında isyan ederek bağımsızlığını ilân etmiş, 1914 yılında Rus işgali ve 1917'de komünistlerin iktidara gelmesiyle, 14 Ağustos 1921 yılında Tannu-Tuva Halk Sovyet Cumhuriyeti kurulmuş, 1930 yılında Tuva Halk Cumhuriyeti adını alan Tuva 1944 yılında tekrar Ruslar tarafından işgal edilerek, SSCB'nin bir parçası olmuştur.

Ekim 1961 yılında otonom bölge, SSCB'nin parçalanmasıyla Mart 1991'de Özerk Cumhuriyet olmuştur.

Tuva Parlâmentosunda Türkler çoğunlukta olmasına rağmen, hükümetin Rus yanlısı bir politika izlediği dikkati çekmektedir.

Karakalpak Cumhuriyeti

Özbekistan Cumhuriyetine bağlı özerk bir cumhuriyetti Özbekistan'ın kuzeybatısında yer alan cumhuriyetin nüfus 423.436 civarındadır.

Rus knezlerinin kalabalık Peçenek boylarını hudut boylarına yerleştirmesiyle ve Karakalpak giydiklerinden bu adı anılan topluluk, Türk diyalekti ile konuşan bir Türk boyudur.

1925 yılında Kazakistan'a bağlı muhtar bölge olan Karakalpakistan, 1932 yılında Kazakistan'dan ayrılarak, Muhtar Cumhuriyet olmuş, 1936 yılında Özbekistan'a bağlanmıştır.

Nahcivan Cumhuriyeti

Türkiye'nin doğu sınırında, Azerbaycan'a bağlı özerk bir cumhuriyettir. Yüz ölçümü 5.500 km2, nüfusu 272 bin civarındadır. Türkiye ile 11 km'lik bir sınıra sahiptir. 1992 yılında Aras nehri üzerinde açılan bir köprü ile Türkiye'ye kara yolu ile bağlanmıştır.

Türkiye 16 Mart 1921 yılında Moskova'da imzalanan Türkiye-Rusya Dostluk Antlaşmasının 3. maddesinde belirtildiği üzere, Nahcıvan'ın koruyuculuk hakkını üçüncü bir devlete hiçbir zaman bırakmamak üzere Azerbaycan koruyuculuğunda özerk bir bölge olarak kalması kabul edilmiştir.

MUHTAR TÜRKK CUMHURİYETLERİ

Doğu Türkistan Cumhuriyeti

Doğusunda Moğolistan ve Çin, batısında Kazakistan ve Kırgızistan, kuzeyinde Rusya, güneyinde Hindistan ve Tibet'le çevrilmiş olan Doğu Türkistan, Çin Halk Cumhuriyetine bağlı muhtar bir cumhuriyettir. Yüz ölçümü 1.828.418 km2'dir.

1990 yılındaki bir araştırmaya göre 30 milyon Türk yaşamaktadır. En eski Türk yurdu olan Doğu Türkistan, 1876 Çin istilasından sonra Çinlileştirmek istenmekte ve bu uygulamaya karşı direnen milyonlarca Türkün kanı dökülmektedir.

Başkenti Urumci olan Doğu Türkistan'ın yer altı ve yer üstü zenginlikleri Çinliler tarafından sömürülmektedir. Petrol zenginliği başta olmak üzere altın, gümüş, uranyum, bakır, kömür gibi birçok kıymetli madenler bulunmaktadır.

Bugün Doğu Türkistan Bağımsızlık Hareketine karşı, Çin tarafından acımasızca yargısız infazlar, işkenceler, organ nakilleri, zorunlu doğum yasağı ve zorunlu kürtaj, ekonomik talan, eğitim ve kültürün kısıtlanması, dini inançların kısıtlanması uygulanmakta, nükleer denemelerin Doğu Türkistan'da yapılmasına devam edilmektedir.

Hun, Göktürk, Uygur, Kensu-Uygur, Edikut-Uygur, Karahanlılar, Uygur Hanlıkları, idaresinde yaşayan Doğu Türkistan iki kez Çin istilâsına uğramış ve 1876 yılında Çin idaresine girmiştir.

1894 yılında Çinliler tarafından "Yeni Kazanılmış Toprak" anlamındaki "Sinkiang-Sincan" olarak adı değiştirilmiştir. XX. asırda birçok isyanlarla bağımsızlık mücadelesi veren Doğu Türkistan, 12 Kasım 1933 ve 7 Kasım 1944 yılında iki kez bağımsızlığını ilân etmiş, ancak Çinlilerin acımasızca katline maruz kalmıştır. 1955 yılında özerk bölge olarak idari statüsü belirlenen Doğu Türkistan, Asya'nın kalbi "Pivot of Asia" olarak nitelendirilmektedir.

Çinlilerin Türkler üzerinde uyguladıkları baskı sonucu, son 30 yılın en büyük isyanı 2 Şubat 1997 günü patlak vermiş, Kadir gecesi Gulca şehrinde bir camide Kur'an okuyan kadınların Çin milislerince dövülmesi ve üçünün işkence ile öldürülmesi neticesinde olaylar başlamıştır.

45 yıldır bağımsızlık ve özgürlük yanlısı yer altı faaliyet gösteren "Doğu Türkistan Halk Partisi" ile "Doğu Türkistan İslâm Partisi" mensupları devreye girerek, Kızıl Çin askerlerinin saldırılarına karşı koymaya başlamışlar, olaylar ayaklanmaya dönüşmüş, sonuçta beş bine yakın Doğu Türkistanlı tutuklanmış, 162 kişi idam edilmiştir.

Kafkasları tekrar ele geçirmek isteyen Bolşevikler'e 1920-1922 yılları arasında direnen Karaçaylılar, 1922 yılında Rus işgaline karşı koyamamışlar, Karaçaylılar yeniden Malkarlı Türklerden ayrılarak, Karaçaylıları Çerkezlerle, Malkarlıları Kabardeylerle aynı yönetim altına almışlardır.

1926 yılında Karaçay-Çerkes Özerk Bölgesi olmuş, aynı yıl ve 1932 -34 yıllarında isyan eden Karaçaylıların %40'ı öldürülmüş ve Sibirya'ya sürülmüştür. II. Dünya Harbinde de Almanların işgaline uğrayan Karaçay, Almanlar'ın çekilmesinden sonra Kızıl Ordu işgaline uğramış ve Almanlar'a yardım edildiği gerekçesi ile 2 Kasım 1943 tarihinde Sibirya'ya sürülmüştür. 1957 yılında affedilerek yurtlarına geri gelmeye başlamışlardır.
Bugün Karaçay'da bağımsızlık yanlısı birçok kuruluş bulunmaktadır. "Karaçay Cemaatı" bunların başını çekmektedir. Ayrıca "Karaçay Gençlik Teşkilâtı" milliyetçi bir teşkilât olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

TÜRK TOPLULUKLARI

Kafkasya'da Yaşayan Türkler

Ahıska Türkleri

1578 yılından 1828 Rus işgaline kadar Anadolu'dan bölgeye yerleştirilen ve Anadolu Türklüğünün ayrılmaz bir parçası olan Ahıska Türklerinin asıl vatanı bugünkü Gürcistan Cumhuriyetinin toprakları içinde kalan ve Türkiye ile komşu olan Ahıska, Ahılkelek, Aspinza, Adıgen ve Bogdanovka vilâyetleridir. Buraya yerleşen Türklere Ahıska Türkleri denmesinin sebebi ise bu vilâyetleri içine alan bölgenin coğrafi isminin Ahıska olmasından ileri gelmektedir.

Son 70 yılda üç defa sürgüne uğrayan ve 1944 yılında kanlı diktatör Stalin'in hışmına uğrayarak sürgüne tâbi tutulan bir Türk grubu da Ahıska Türkleridir. Ahıska Türkleri bu kanlı sürgünde SSCB'nin birçok bölgelerine dağıtılmışlar ve binlerce şehit vermişlerdir.
Gürcistan'da ancak Gürcü adı almak şartı ile ülkeye kabul ettikleri Ahıska Türkleri bugün 13 cumhuriyetin 4264 değişik bölgelerinde yaşamaktadırlar.

Rusya Federasyonunun 28 yerleşim biriminde 70 bin, Kazakistan'da 145 bin, Azerbaycan'da 106 bin, Kırgızistan'da 57 bin, Özbekistan'da 30 bin, Ukrayna'da 18 bin, Türkiye'de 200 bin, çeşitli ülkelerde üç bin olmak üzere 629 bin Ahıska Türkü yaşamaktadır.

Bugün Kazakistan, Rusya, Ukrayna, Azerbaycan ve Türkiye'de birçok dernek ve vakıfları bulunmaktadır.

Kumuk Türkleri

Kafkasya'yı vatan edinen Türkler arasında nüfus bakımından Azerbaycan Türklerinden sonra ikinci sırayı alan "Kumuk Türkleridir. Kumuklar özellikle Dağıstan Cumhuriyetinin tarihte "Kumukiye", "Türk Şahvallığı" olarak bilinen doğu bölgesinde yaşamaktadırlar. Bölgenin toplam yüz ölçümü 12.000 km2'den fazladır. Ayrıca Mahaçkale, Buynak, Izberbaş, Kaykent, Kaytak, Kızılyurt, Hasanyurt, Babayurt, Kızılyar gibi şehirlerde Kumuklar yerleşik ularak yaşamaktadır.

1592 yılında yapılan nüfus sayımına göre, Kumukların sayısı 300 binin üzerindedir. Bunun dışında dünyada 500 binden fazla Kumuk yaşamaktadır. Türkiye'de ise 13 Kumuk köyü bulunmaktadır.

1944 yılında Stalin'in gazabından Kumuklar da kurtulamamış, Kumuk lehçesinde eğitim veren okullar, bütün millî kuruluşlar kapatılmıştır. Sovyet döneminde 1920-1953 yılları arasında millî benliğe sahip çıkan aydınlar yok edilmiş, 19641980 dönemlerinde ise sürgün, görevden alma ve hapis cezalarına çarptırılmışlardır.

Bütün bu olaylar Kumuk Türklerinin mücadele hızını kesmemiş, Kumuk halkı 1989-1993 yılları arasındaki dönemde toplumsal-siyasal hareketin en etkili kuruluşlarından biri olan Kumuk Halk Hareketi "Tenglik"i Dağıstan'da kurmuştur.

Son zamanlarda Kumuk Halk Hareketi liderinin olumsuz tutumu üzerine "Kumuk Toplumunun Sürgün Edilen Dağıstan Ahalisini Savunma Komitesi-ANCI" ile aralarında sürtüşmeler meydana gelmektedir. Dağıstan Parlâmentosunda 16 Kumuk milletvekili bulunmaktadır. Başbakan yardımcısı Kumuk Türkü olup, Dağıstan Cumhuriyetinde etkisiz görülmektedirler.

Nogaylar

Türklerin en tanınmış boylarındandır. 1391 yılında devlet kuran Nogaylar 600 yıl bölgede hüküm sürmüşlerdir. Rus işgali ile birlikte 300 bin Nogay Türkiye'ye göç etmiştir. Büyük kısmı Kafkasya'da Kuzey Dağıstan, Volga nehri güney boyları, Stavropolsk vilâyeti ile Karaçay-Çerkes Cumhuriyetinde yaşamaktadırlar. Kırım ve Romanya'da da Nogaylar bulunmaktadır. Nüfusu 100 binin üzerinde olup Müslümandırlar.

Siyasi kavim adı olan Nogay adı Cengiz Han'ın torunu Nogay Han'dan gelmektedir. Büyükçe bir Türk topluluğu bu ad altında toplanmıştır. Terek havzasında yaşayanlara Ak Nogay denmektedir.

Geniş bir alana yayılan Nogaylar, Dağıstan ve Rusya Federasyonu'nda birçok birlik kurmuşlardır. Dağıstan'da Balbek Hacıbayramoğlu'nun başında olduğu Nogay Halk Hareketi "BİRLİK" bağımsızlık yanlısı mücadelesini sürdürürken, Rusya Federasyonu Arkonon'daki "Nogay Millî Kültür Cemaati" de Mahmut Abdurrahmanoviç liderliğinde faaliyetlerini sürdürmektedir.

Kafkas Türkmenleri

Stavropol Türkmenleri de denilen bu Türk topluluğu XVIII'nci yüzyılda Türkmenlerden ayrılıp Kafkasya'ya yerleşmişlerdir.

Kuzey Kafkasya'da Stavropol-Ordzhonikidze şehirleri arasında yaşamaktadırlar. Nüfusları 15 binin üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.

Karapapahlar

Ermenistan, Güney Azerbaycan ve Türkiye'nin Kars-Iğdır bölgesinde yaşamaktadırlar. 1926 yılında 6.000 nüfusa sahip olan Karapapahların bugün 50 binin üzerinde oldukları tahmin edilmektedir.

BALKANLAR'DA YAŞAYAN TÜRKLER

Romanya'da Yaşayan Türkler

Eski Türk kavimleri olan Peçenekler, Oğuzlar (Uzlar), Kıpçaklar ve sonra daha birçok Türk boyları Karadeniz'in kuzeyinden gelip Romanya'ya yerleşmişlerdir.

XIII-XIV yüzyıllarında Altınordu ve sonraki yıllarda Osmanlı İmparatorluğu hâkimiyetine
giren bölgeye birçok Türk gelip yerleşmiştir.

500 yıla yakın süren Osmanlı hâkimiyet sonunda Romanya'da yaşayan Türkler de ana vatandan kopmuşlardır. Bugün nüfusları 95 bin civarında olan Türkler, özellikle

Tuna nehri ile Karadeniz arasında kalan Dobruca bölgesinde çoğunlukla yaşamaktadırlar.

Anadolu'dan göç eden Türkler, Kırım Türkleri, Nogay Türkleri ile Gagauz Türkleri olan bu topluluklar Romenlerle iyi ilişkiler içerisinde iç içe ve barış içerisinde yaşamaktadırlar.

Bugün Romanya'da Türk-Tatar ayrımcılığı dikkati çekmektedir. Parlâmentoda bulunan iki Türk temsilcisinden Tahsin Cemil Tatar, Fevziye Reşit ise Oğuz Türklerinin temsilciliğini yapmaktadır. Köstence'de Türkler ve Tatarlar ayrı ayrı dernek kurmuşlar. İki topluluğu bir federasyon çatısı altında birleştirme çabası yoğunluk kazanmaktadır.

Bulgaristan'da Yaşayan Türkler

Bulgaristan Türklerinin menşei çok eskilere dayanmaktadır. X ve XII. asırlar arasında Karadeniz'in kuzeyinden gelen Kuman (Kıpçak), Peçenek ve Uzlar bölgeye yerleşmişlerdir.

1371 yılından itibaren Osmanlı İmparatorluğunun bölgeyi fethetmesiyle birlikte bölgeye Anadolu'dan Türkler yerleştirilmeye başlanmıştır.

Osmanlı İmparatorluğunun zayıflamaya başlaması ile birlikte, Balkanlarda Avrupa devletlerinin oynadığı oyunlar ve Rusya'nın Bulgaristan devleti kurma planları gereği, Bulgaristan'da Türklere soykırım 1877-78 Osmanlı-Rus Harbi'nde icra edilmiş, yaklaşık 350 bin Türk katledilmiş, 800 binTürk Anadolu'ya göç etmek zorunda kalmıştır.

1908 yılında Bulgaristan'ın bağımsızlığını ilan ettiği yıllardan, günümüze kadar Türklere soykırımı, sürgün, açlık ve soğuktan kırma, eğitim ve kültür yozlaşmasına tâbi tutma, Türkleri; Pomak, Müslüman Bulgarlar diye ayırıma tâbi tutma politikalarına devam edilmiştir. Günümüze kadar beş defa büyük göç yaşanmış, 900 binden fazla soydaşımız Anadolu'ya göç etmek zorunda bırakılmıştır.

Günümüzde özellikle Rodop dağları, Pirin, Vardar, Filibe, Kırcaali, Mestanlı, Darıd, Eğridere, Hasköy bölgelerinde çoğunluk olmak üzere 3 milyondan fazla Türk yaşamakta ve Bulgaristan nüfusunun %30'unu teşkil etmektedir.

Özellikle komünizm döneminde topraklarını ve eğitim olanaklarını kaybeden Türkler fakirleştirilerek alt tabaka hâline getirilmişlerdir.

Jirkov yönetiminin baskıları karşısında "Türk Halkının Kurtuluş Hareketi" adlı örgütü kuran Ahmet Doğan, Bulgaristan'da yönetimin değişmesi ile birlikte "Hak ve Özgürlükler Hareketi Partisi"ni kurmuş, 1990 seçimlerinde 23, 1995 seçimlerinde ise 15 milletvekili ile parlâmentoya girmiştir.

Ancak Bulgaristan'da başlayan demokratik gelişmeler sonucu Türkler, "Demokratik Gelişim Hareketi", "Demokratik Adalet Partisi" ve "Türk Demokratik Partisi"ni kurarak savıyı dörde çıkarmışlardır.

HÖH'den sonra gelen TDP, HÖH'ni ihanetle suçlamakta, Bulgaristan parlâmentosunun anayasa değişiklik teklifi olan "Bulgaristan üniter ve tek milletli bir devlettir" maddesini desteklediklerini, Türkçe okulların açılmamasını ve Türk milli kültürünün gelişmemesini HÖH'ün yürüttüğü politikadan kaynaklandıklarını ileri sürmektedirler.

Batı Trakya Türkleri

MÖ VI ile MS III. yüzyıllar arasında Pers, Makedon, Roma ve Bizanslıların hâkimiyetine giren Trakya'ya Türkler ilk defa 1263 yılında Selçuklu İmparatorluğu ile ayak basmıştır. Bunu 17 kez boğaz geçişi takip etmiş ve 1354 yılında bir daha dönülmemek üzere Trakya'ya geçilmiştir.

Anadolu'dan seçme güvenilir ve savaşçı Türk aileleri bölgeye yerleştirilerek bölge Türkleştirilmiştir. 1460 yılında Mora'nın fethi ile bugünkü Yunanistan tümüyle Türklerin hâkimiyeti altına girmiştir.

1699 Karlofça antlaşması sonucu Ruslar tarafından kışkırtılan ve desteklenen Rumlar ilk defa Mora'da isyan etmişler, batılı devletlerin yardımı ile adım adım genişleyerek Batı Trakya'yı (Lozan Antlaşması ile) ele geçirmişlerdir.

Lozan anlaşması gereği yapılan mübadele sonucu Batı Trakya hariç diğer bölgelerde yaşayan Türklerin birçoğu Anadolu'ya gelmişlerdir.

Bugün Batı Trakya'da Türkler Gümülcine, İskeçe, Dedeağaç, Dimetoka ve Sofia'da yoğun olarak yaşamaktadırlar. Batı Trakya dışında Rodos, Girit ve İstanköy adalarında da az miktarda Türk bulunmaktadır.